E romane alosarne ande pengi kontribucia ko dujto prezidentosko alosaripe andar i Rumunia

Jekh analiza kerdi katar i Fundacia Roma vaš i Demokracia (RFD) arakhljas ke e romane alosarne aresle ki maj uči participacia ande alosarimata ando dujto kotor le prezidentoske alosarimasko andar o majo 2025, kana o Nicușor Dan mardjas peske kontrakandidatos katar i ekstremo čači rig, o pro-ruso George Simion.

Bazisarindos pes pe date kaj dikhen i prezenca ko voto ande 144 thana kaj dživen but roma, i analiza dokumentisarel i angluni buxli elektoralo implikacia le romane alosarnengi, palal maj but de sar deš berša. Jekh historikano paruvipe pal i prezenca ko voto.

Ande 144 thana kothe kaj e romane alosarne reprezentisaren maj cira 5% andar o elektorato, i prezenca ko voto barili jekhe mediasa 5,71 procentualo punkturja maškar o angluno alosaripe (5-to majo) thaj o dujto alosaripe (18 majo). Ande maj čorore thana – sar si o Turnu Măgurele (žudeco Teleorman) thaj Răcari (žudeco Dâmbovița) – kothe kaj i prezenca ko voto tiknilisas dži ko 23,99%, kadaja barili opral 27 punkturja ande maj cira de duj kurke.

Toke ande thana kaj dživen but roma, o džutimos andar o Nicușor Dan barilo katar o 26.460 voturja ando angluno alosaripe, dži ke 131.862 voturja ando dujto alosaripe – sas lile 105.402 maj but voturja. Sa ande kodo vaxt, o numero le voturjengo andar o George Simion barilo katar 114.272 dži ke 153.460 – o barjaripe sas maj tikno toke 39.188 voturja. Andar e 829.589 voturja lile ko nacionalo nivelo katar o Nicușor Dan, maj cira 15,89% (131.862 voturja) avile andar e thana kaj dživen but roma.

“E romane alosarne na sas numaj prezento – von sas vašno,” phendjas o Alin Banu, o Eksekutivno Direktoro katar i Fundacia Roma vaš i Demokracia, Rumunia. “Von dine andre andi politikani arena na te afirmin o sistemo savo sas anglal – ama te thon leske limite. Thaj kerindos kadja, von definisarde palem e kondicie telal savende o politikano autoriteto šaj te mangel pesko legitimiteto ando demokratikano than le Rumuniako.”

Pašal kadava paruvipe sas vi jekh baro vazdipe le suportosko vaš o Nicușor Dan, pakjal pes ke si phanglo ko fakto ke sas o korkoro kandidato savo prindžardjas publikanes i ekskluzia le romengi kana ramosardjas o manifesto "Nijekh mandato bi amaro", savo sas dino avri katar o RFD vaš saveste o RFD mangljas te prindžarel pes o strukturalo rasismo thaj i ekskluzia sar fundamentalno politikane problemurja. O manifesto na mangljas te den pengo lav te keren sistemikano paruvipe, ama thodjas jekh tikni kondicia: te prindžarel pes publikanes i ekskluzia le romengi sar strukturalo realiteto andi Rumunia.

O Simion na mangljas te kerel angažmento le romane alosarnenca vaj te del anglal ko manifesto. Lesko ačhavipe sas dikhlo sar diskalifikacia.

“Le Daneski signatura na sas dikhli sar kana dinjas pesko lav te anel paruvipe,” maj phendjas o Banu. "Sas dikhli sar jekh minimalo akto prindžarimasko. Ama kadaja buti korkoro adžutisardjas te paruvel pes i participacia ande komunitete kothe kaj de but berša na lenas samate kado."

Pašal kodova, e organizacie šerutnjarde katar e roma, sar si o RFD thaj o ARESEL, khetanes avere independento civiko aktorjenca, gele po than savo sas muklo katar e partie thaj mobilizisarde o suporto vaš o Dan, kaj ramosardjasas o manifesto le romengo. 

Jekh Demokratikano Dualo Mandato

I participacia le romane alosarnengi kerdjas jekh dualo mandato: jekh trebal akana te ovel pherdo katar o Prezidento Nicușor Dan andi Rumunia; akauaver trebal te ovel aplikuisardo katar o Bruselo sar testo katar o angažmeto le EU-ako pal i demokratikani inkluzia.

O Nicușor Dan angadžisardjas pes te respektisarel e proceduralo reforme kaj sas prezentisarde ando manifesto “ Nijekh mandato bi amaro”. Ande kodo si ramosardo:

• Jekh Romano Konsultativo Konsilo pašal o Prezidento savo si les permanento konsultaciako statuso
• Jekh Demokratikano Pakto vaš e Roma savo ka ovel implementisardo ando angluno berš le mandatosko
• Jekh Nacionalo Fondo vaš e Romane Terne te kerel pes buti pal i strukturalo ekonomikani ekskluzia.
• Legalno akcie mamuj o kinipe le voturjengo thaj mamuj e manuša kaj thon zor pe roma ande thana kaj dživen but roma
• Formalo participacia le romane organizaciengi ande nacionalo demokratikane reforme thaj zakonoske statoske

 Jekh Demokratikano Inflekciako Punkto

Ande thana kaj sas but vrjama dominisarde katar e strukture kaj keren hatjarimata andar i centralo-bangi rig phangle ko PSD, sar si i Partida Romilor, i prezenca ko voto ačhili tikni ande sol duj droma – sikavindos ke lengi mobilizaciaki zor sas xasardi. Kasave zora naštisajle te paruven i bari absenca le romane alosarnengi, vi kana zumavde te inkeren o kontrolo zorasa – vi te kinen e voturja phenindos ke den lenge lačhimata specifično, sar si o emerdžento džutimos, thana butjake publikane vaj suporto vaš e khera, intimidacia thaj kondicie thodine po akceso ke lokalo servisurja. Jekh nevi legitimiteta sas kerdi ande aver thana - katar e romane alosarne pe lenge kondicie.

Pal e Roma vaš i Demokracia:

E Roma vaš i Demokracia (Roma for Democracy – RFD) zorjarel thaj barjarel o politikano glaso thaj i zor le 12 milionurjengi roma andar i Evropa – dopaš andar lende si EU-themutne. Vi kana lengo numero si baro, e roma ačhjon but tiknes reprezentisarde thaj nakhen andar strukturalo bariere sar si o kinipe le voturjengo, o daravipe, e elektoralo zakonurja kaj diskriminin thaj i bizorali civiko infrastruktura. Lindos sar modelo e politikane fundamenturja andar i Amerika thaj andar i Germania, o RFD arakhel i demokracia, e slobodo alosarimata thaj e civiko čačimata le romenge ande sasti Evropa. Lengi buti si fokusirime pe trin vašno domenurja: i edukacia le alosarnengi,  o demokratikano dialogo thaj responsibiliteto, thaj i politikani reprezentacia.