Romani: Jekh čhib avutnimaski

Semas biando andi Serbia, ande jekh romani familia. Sar me barjavas dam man godi ke mo dad vakerelas jekh čhib kaj na šunelas pes sar i serbikani čhib. Ama na vakerelas lan mire dajasa. Na vakerelas lan manca. Vov delas lan duma toke peske phralesa, peske dajasa thaj dadesa thaj peske verjenca. 

Sar čhavoro, kodo anelas mange konfuzia thaj na džanavas soske. Hatjarelas pes sar jekh garavdo kodo, jekh čhib kaj ašunavas lan, ama na sas sar nijekh aver kaj džanavas. 

Ande jekh dives, kamlem te kereav mire amalen te thon kan mande, te phenav lenge o mistero thaj barikano phenav: „Miro dad vakerel germanikanes!”. Thaj ande kodo momento, pakjanilem. Godisardem ke kodo si o palpale phenipe. 

Ama maj palal xatjardem o čačipe. Sas i romani čhib – i čhib mire manušengi. Jekh čhib kaj andjas pesa amare paramisja, amare tradicie thaj amari identiteta opral e generacie. I čhib kaj kerel amen jekh komuniteta. 

O romano miškipe areslo miro sikljarno

Miro dad na sikavdjas man romanes. Ni miri škola na sikavdjas man romanes. 

Sas o romano miškipe kaj areslo miro sikljarno. Siklilem šunindos ke aktivisturja. Kana šundem len vakerindos kamimasa thaj pakjavimasa, prindžarde alava, šunimata thaj propozicie andar miro čhavoripe astarde te oven palpale mande. Siklilem vi katar e romane translatorja ande kidimata thaj konferencie. Šundem lenge glasurja sa ande kodo vaxt le vakernenca andar i konferencia thaj siklilem neve alava kaj na siklilemas ande miro xurdoripe – alava sar „guverno”, „them” thaj „paruvipe”.

O romano miškipe dinjas man vast te arakhav sar i romani čhib vazdel jekh phurt maškar miri familia andar mire biandimasko foro thaj i romani komuniteta opral sasti phuv, jekh phurt maškar miro xurdoripe thaj i romani historia. 

Siklilem i čhib le zoraki 

Kana astardem te kerav maj but buti, hatjardem vareso vi maj vašno: amare manuša inke nakhen andar baro bičačipe thaj ladžavipe. 

Hatjardem ke o paruvipe vaš amare manuša našel katar kodola kaj si len i zor – kodola kaj len e decizie ande guvernurja thaj internacionalo organizacie. Hatjardem ke te šaj kerav len te ašunen thaj te anen o paruvipe kaj trebal amenge, sas te sikljav lengi čhib. 

Kadja siklilem pal e manušikane čačimata. Siklilem politika, filozofia, ekonomia thaj anglikani čhib. Sas te sikljav lengi čhib te kerav len te ašunen. Te keras amare glasurja ašunde. 

Ama te kerav kodo, arakhlem man dživindos maškar duj sumnala. Ande jekh kerdem progreso le zorake čhibjasa. Ande aver, miri čhib – i romani – aresli jekh maripe. Bešelas andre ande mande thaj tatjarelas miro ilo kana šunavas lan pe droma, ande jekh marketo vaj ande jekh hurjavno. Vi kana hatjaravas lan, naštisaravas te gelav buhle konversacie perdal e bazutne. 

Thaj hatjardem ke si milionurja romenge kaj nakhen andar sa kodova maripe – na-i len šanse, na-i len džutimos te sikljon amari čhib. 

Kadja biandilo le Evropako Instituto vaš Arte thaj Kultura – ERIAC – sar jekh institucia šerutnjardi katar e roma, vaš e roma thaj vaš i romani čhib.

Amari čhib na-i jekh čhib marimaski vaj limaski pe zor

Kadalake lem decizia te lav so siklilem ande čhib le zoraki te kerav vareso vaš i romani čhib. Vareso kaj si te arakhel lan thaj te gelel lan ke milionurja manuša. 

Sem barikano ke dinem vast te vazdas kadaja institucia, barikano sostar kerdjam lan khetanes – džutimasa katar but roma thaj katar o Konsilo le Evropako. 

Sem lošalo te dikhav kaj o ERIAC del avri lila vaš i romani čhib kerde katar e romane čhibjake eksperturja. 

Ama kadaja buti na astardjas amenca thaj na-i inke agorisardi.

Ama kado na-i toke pal i čhib. Si pal o digniteto. Si pal kodo te del sake romane čhaveske/ čhajake i šansa te sikljon pengi čhib, soske kana sikljon, von džanen kon si. Von džanen katar aven. Kodo anel lenge barikanipe. Anel lenge digniteto thaj kadalasa avel vi o pakjabe te šaj dikhen suno, te barjon thaj te aresen ke pengo maj učo šajpe.  

Ame šaj te keras i romani čhib te dživel

Si amen jekh but zoralo šajpe avdives. Le ERIAC-esa, sar maj bute romane čhibjake eksperturjenca thaj sikljarnenca de sar sas amen dži akana thaj le neve digitalo tehnologienca. 

Kadalake, maj but sar orkana, sakojekh andar amende si les jekh rolo te khelel. Te sikavel amare čhaven i čhib amare phurengi, te ramosarel lila, te sikavel sikljarnen, te thol kursurja ande škole vaj te kerel digitalo kontento andi romani čhib kaj te ovel lilo katar o AI. 

Ame šaj te keras i romani čhib te dživel, te vakerel pes ande amare khera, te ovel sikljardi ande škole thaj te ovel kamli katar amare čhave. 

Ame šaj te putaras jekh lumja kaj i romani na-i toke jekh memoria ande savjate si dživdi thaj luludjali, ama jekh lumja ande savjate i romani čhib si kotor andar soste sam, celebrisardi thaj vakerdi barikanimasa katar e generacie kaj aven – sar jekh čhib avutnimaski. 

Adaptisardo pal e remarke vakjarde ki Konferencia “Safeguarding Romani Language” (Te garavas i romani čhib) kaj kerdjas pes ando Strasburgo, ando 5-to novembro 2024.