Le Evropake Planurja vaš Arakhipe Ignorisaren Jekh Vašno Risko: Le Romengi Ekskluzia

Ko samito NATO kaj sas o kurko kaj nakhlo andi Haga, e thema membrurja angadžisarde pes te barjaren but e pokinimata vaš o arakhipe, dindos pengo lav te pokinen 5% katar lengo GDP sako berš vaš e pokinimata save si phangle ki defensia thaj ko sekuriteto dži ando berš 2035. Vi kana kadava miškipe mangel te zurjarel e kolektivo defensiake šajmata ando NATO thaj te siguril o sekuriteto le Evropako – jekh trebajpe kaj areslo maj urgento pal o durjaripe le Trumpeske administraciako kotar le Evropake aliaturja – kado na lel samate jekh andrutno kritično pharipe: i persistento ekskluzia le romane komunitetengi andar i Evropa.

I balanca maškar e defenciake thaj e socialno pokinimata si but vašno te šaj asiguril pes o stabiliteto thaj i rezilienca le Evropaki pe lungo vrjama. Pašal o armamento thaj i infrastruktura, vi e investicie ande roma thaj ande aver marginalizime komunitete si but importanto vaš o zurjaripe le andrutne EU strukturako pe lungo vrjama. Soske i Evropa nakhel andar but konvergento daravimata – sar o maripe andar i Ukraina, o vazdipe le tensiengo ando Maškarutno Oriento thaj ando Sahel, o armiripe le migraciako, e cyber atakurja thaj o xasaripe le demokratikane slobodimatengo – i andruni zor na sas nijekhvar maj importanto.

O bidikhlo klejo le stabilitetako

O Konsilo le Evropako definisarel i socialo kohezia sar o kapaciteto jekhe societetako te siguril o mištipe lake savore membrongo, tiknjarindos e bisajekhimata thaj te na kerel pes marginalizacia. I Lumjaki Banka ramosarel kodo sar “o klejo so phandel i societeta khetanes, promovisarindos i harmonia, o sentimento ke si komuniteta thaj jekh grado angadžimasko karing o. promovisaripe le khetane lačhimasko.” Bi te ovel socialo kohezia, vi e maj zurale defensie risikuin te oven peravde katar e andrune frakture, polarizisarde thaj manipulisarde katar e avrutne aktorja.

I socialo kohezia thaj i sekuriteta našti ulaven pes. Jekh societeta bi koheziako si markisardi katar zorale ulavimata, bipatjaimos thaj ekskluzia. E phagerde societete si len tendinca karing o ekstremismo thaj andrune nasulimata thaj aresen targeturja maj loke anglal e hibrido daravimata, sar si e dezinformaciake kampanie. Kadaja buti peravel o patjavipen ande demokratikane institucie thaj kovljarel o guvernisaripe. E maj palune vazdimata andar i Nordikani Irlandia, kaj e romane familie sas našjarde andar penge khera, sikaven sar e andrune socialo tensie šaj te paruvdjon andi violenca, peravindos vi maj but o pakjavipe le publikosko thaj o socialo orderi, kovljarindos e thema andral.  

Jekh xasardi alerta

E EU liderja prindžarde savrjama kado phanglipe. I Deklaracia katar o Versailles andar o 2022 berš palem phendjas ke o promovisaripe le socialo koheziako na-i toke jekh socialo obiektivo, ama si jekh strategikano trebajpe te šaj arakhel pes i pačja thaj i demokracia andi EU. O Evropuno Komiteto le Regionurjengo, ande pesko lil andar o berš 2024 kaj dikhel o avutnipe le Koheziake Politikako palal o 2027-to berš, sikavdjas ke o fakto ke kana nikhonik na-i muklo parpale si but vašno andar i rezilienca thaj o stabiliteto le EU pe lungo vrjama.

Kontrarno kado prindžaripe, e romane komunitete nakhen maj dur andar persistento ekskluzia andi edukacia, buti, khera, sastipe thaj politikani reprezentacia. Perdal o ekonomikano zoralipe katar o UE, but roma dživen ande kondicie komparabilo nesave regionurjenca kaj si e maj čorore andi lumja. Toke 51% andar e romane čhave džn andi kita, sar eksemplo thaj 56% andar e romane terne na džan ke ni jekh programo edukaciako, ki buti vaj ko treningo – pandž drom maj but katar o generalo EU procento 11%. O bibutjaripe maškar e roma si 34%.

Andi sasti Evropa, e tenzie maškar e marginalizime romane komunitete thaj e lokalno autoriteturja gelde ke protesturja – andi Čehikani Republika ando berš 2021, sar eksemplo, thaj andi Grecia ando berš 2022 – sikavindos o modo sar i ekskluzia peravel le publikosko patjavipe thaj o socialo orderi. Ando vaxt le pandemiako COVID-19, e romane komunitete sas afektime ande verver modurja katar e dezinformaciake kampanie thaj katar o limitisardo akceso ko medikalo džutipe, sikavindos o modo sar i marginalizacia barjarel o vulnerabiliteto ande le krizake momenturja. Kadalatar, dindos pale kado bisajekhipe, na-i toke jekh pućhipen vaš o čačipe, ama si vi jekh vaš e ekonomikane śanse thaj stabiliteto.

Strategikani investicia

I inkluzia anel lačhipe vi le romane komunitetenge thaj vi le Evropake. Vaš kado hatjarel pes, sar eksemplol, te kerel pes investicia ande khera thaj ande sastimasko džutipe, lindos samate e sistemikane pharimata kaj peraven o lačhipe le romane familiengo, vi e bilačhe dživimaske kondicie thaj o limitisardo akceso ke maj vašno servisurja. Kodo mangel te del pes suporto le romane antreprenorenge – na toke vaš publikane angadžamenturja,ama vi te del pes akceso ko kapitalo, mentoringo thaj džutimaske servisurja vaš e romane bisnisurja te barjon, te putaren thana butjake thaj te zurjaren penge komunitete. Thaj vaš kodo maj hatjarel pes te kerel pes investicie ande le romane ternengi edukacia thaj treningo vaš stabilno programurja pe lungo vrjama – sar si o siklipe pal i škola, sikavipe khere thaj modelurja digitalno edukaciake – te sigurin pes ke von si ekipime vaš e Evropake transformisarde ekonomie.

E čače investicie ando sekuriteto si opral e militaro pokinimata. Te šaj te inkeren pes anglal e globalno pharimata kaj aven, i Evropaki Unia trebal maj anglal te zurjarel o solidariteto ande peske granice thaj te siguril pes ke nijekh komuniteta na-i mukli pale.